Nie możemy ograniczać się jedynie
do własnego podwórka i musimy mieć wiedzę na temat zjawisk
zachodzących wokół nas. Temat węgierski powinien być nam
szczególnie bliski, ponieważ:
a) jak dotychczas w XXI wieku to tam
idea narodowa świętuje największy sukces
b) ze względu na wiekową przyjaźń
łączącą nasze oba narody.
Na wstępie omówię historię relacji
Polaków i Węgrów. Polska utrzymywała pozytywne stosunki z
Węgrami już od czasów króla Stefana Świętego I. Stosunki między
oboma narodami zacieśniły się w XIV wieku. Doszło wówczas do
zawarcia unii personalnej w wyniku której w 1370 królem Polski
został dotychczasowy władca Węgier Ludwik I zwany w węgierskiej
historiografii Wielkim.Ponad pół wieku później, w 1440 oba
państwa ponownie połączyła osoba wspólnego króla. Został nim
Władysław III Warneńczyk, syn Władysława Jagiełły. Druga unia
polsko-węgierska przetrwała zaledwie cztery lata i zakończyła ją
klęska z Turkami pod Warną (1444) oraz śmierć króla Władysława
poniesiona w tejże bitwie. Jeśli chodzi o wiek XIX, to Polacy i
Węgrzy dzielili podobny los – los narodów walczących o wolność.
Rewolucja węgierska 1848–1849 spotkała się z poparciem
polskiego rządu narodowego na emigracji. W walkach po stronie
węgierskiej uczestniczył 3-tysięczny legion polski pod wodzą
gen. Józefa Wysockiego. Jednym z bardziej znanych uczestników tego
powstania był Edmund Ślaski. Węgierskim bohaterem narodowym jest
Józef Bem, który był naczelnym wodzem powstania węgierskiego w
latach 1848-1849. Podczas wojny polsko-bolszewickiej Węgry były
jedynym krajem w regionie, który zaoferował atakowanej przez
bolszewików Polsce pomoc militarną w postaci 30 tys.
kawalerzystów.
Siły te nie zasiliły jednak obrony kraju ze
względu na brak zgody rządów Czechosłowacji i Rumunii na
przejazd oddziałów węgierskich przez terytoria tych krajów.
Czesi nie chcieli nawet przepuścić transportów broni dla
polskiego wojska, które Węgrzy postanowili przekazać wojsku
polskiemu do walki z komunistami. Ostatecznie dzięki zgodzie
Rumunii Węgry dostarczyły do Polski własnym taborem kolejowym
broń i amunicję. 20 lat później po mimo tego, że Węgry
znajdowały się w Pakcie Antykominternowskim , przyjaźń wobec
bratniego narodu zwyciężyła cele doraźnej polityki. Premier
Węgier Pál Teleki stanowczo odmówił Adolfowi Hitlerowi
możliwość dokonania inwazji na Polskę z terytorium Węgier
depeszy premiera Pala Telekiego do Adolfa Hitlera z 24 lipca 1939,
czytamy iż Węgry „nie mogą przedsięwziąć żadnej akcji
militarnej przeciw Polsce ze względów moralnych”. List ten
wywołał wściekłość kanclerza Trzeciej Rzeszy. Premier Węgier
w porozumieniu z regentem Miklosem Horthym nakazał zaminowanie
tuneli na trasie linii kolejowej i ich wysadzenie w powietrze w
przypadku próby sforsowania siłą przez Niemców. Po inwazji
niemieckiej na Węgrzech znalazło schronienie ponad sto tysięcy
polskich uchodźców, otwarto również szkoły dla polskich dzieci.
Z Węgier do Francji, przy czynnym udziale polskiego poselstwa i
potajemnej aprobacie władz węgierskich, ewakuowano do maja 1940
około 35 tysięcy żołnierzy Wojska Polskiego, oficjalnie
internowanych we wrześniu 1939 co miało istotne znaczenie w
utworzeniu Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. W czasie powstania
warszawskiego węgierskie jednostki stacjonujące w Warszawie, jako
część sił sprzymierzonych z Niemcami, otrzymały rozkaz
zakazujący im walki po stronie polskiej, gdyż zachodziło takie
prawdopodobieństwo.
Ci Węgrzy, którzy wzięli udział w
powstaniu po stronie niemieckiej, często oferowali Polakom broń i
żywność. Ku zdumieniu powstańców Węgrzy zaoferowali przejście
ok. 20 tys. wojsk węgierskich znajdujących się na terenie
okupowanej Polski na polską stronę oraz militarne wsparcie Armii
Krajowej w akcji Burza. O rokowaniach dowiedział się niemiecki
wywiad, który odwołał węgierskie dywizje z frontu nad Wisłą.
Mimo to zanotowano jednak kilka przypadków walki Węgrów po
polskiej stronie podczas powstania.
Jeśli chodzi o komunizm to: Rewolucja
węgierska ma swoje korzenie w solidarnościowych protestach
węgierskich studentów z wystąpieniami polskich robotników w
Poznaniu w 1956. Studenci politechniki w Budapeszcie uzyskali zgodę
na manifestację dla poparcia ż ądań poznańskich robotników.
Solidarnościowa demonstracja studentów węgierskich z protestami
polskich robotników stała się przyczyna wybuchu Powstania na
Węgrzech w 1956 roku. Było ono masowo wspierane przez Polaków
którzy masowo oddawali krew dla rannych bojowników węgierskich.
Do 12 listopada w całym kraju zgłosiło się 11.196 honorowych
krwiodawców. Z powodu ogromnej ilości Polaków chętnych do oddania
krwi dla Węgrów wiele szpitali w Polsce musiało otworzyć
dodatkowe miejsca. W całym kraju powstawały komitety zajmujące
się działaniem na rzecz potrzebującej ludności węgierskiej.
Polacy wysyłali również na Węgry lekarstwa – Polski Czerwony
Krzyż wysłał 15 samolotów z łącznie 44 tonami medykamentów.
Jeszcze większe ilości leków zostały przewiezione za pomocą
transportu drogowego i kolejowego. Polską pomoc dla Węgier szacuje
się na wartość ok. 2 mln ówczesnych dolarów amerykańskich. Ta
oddolnie zorganizowana pomoc materialna przysłana z Polski dla
Węgier była znacznie większa niż udzielona przez rząd USA
12 marca
2007 parlament Węgier uznał dzień 23 marca Dniem Przyjaźni
Polsko-Węgierskiej. Za było 324 posłów, nikt się nie wstrzymał,
nikt nie był przeciw. Cztery dni później
analogiczną uchwałę podjął przez aklamację polski Sejm.
. Bez wątpienia kluczowym wydarzeniem
w historii Węgier, mającym swoje daleko idące następstwa jeszcze
w dzisiejszych czasach jest Traktat w Trianon – podpisany 4
czerwca 1920 w pałacu Grand Trianon w Wersalu traktat pokojowy
między Węgrami a państwami Ententy: USA (które go nigdy nie
ratyfikowały), Wielką Brytanią, Francją, Włochami, Rumunią,
Królestwem SHS (późniejsza Jugosławia), Czechosłowacją i
Polską. 4 czerwca 1920 roku, w dniu podpisania traktatu w całym
kraju bito w dzwony i odprawiano nabożeństwa żałobne, a gazety
ukazały się w czarnych obwódkach; zamknięto szkoły, urzędy i
sklepy, na 5 minut stanęła publiczna komunikacja, zaś flagi
państwowe opuszczono i pozostawiono je tak do 1938 roku. W rocznice
Trianon żałobę przywdziewał parlament, urzędnicy i miliony
obywateli.
W czasie podpisywania traktatu złożenia podpisu odmówił
przewodniczący delegacji węgierskiej hr. Albert
Apponyi. Ostatecznie ze strony węgierskiej podpisali
porozumienie minister zdrowia i ambasador w Paryżu, którzy zaraz
potem zrezygnowali ze stanowisk i wycofali się z życia publicznego.
Rewizja traktatu stała się głównym celem polityki zagranicznej
Węgier w okresie międzywojennym i przyczyniła się do zbliżenia z
III Rzeszą. W latach 1938–1941 Węgrom udało się, przy poparciu
Rzeszy, bez walki zrewidować część postanowień z Trianon. Po
pierwszym
arbitrażu wiedeńskim w listopadzie 1938 Węgry uzyskały
kosztem Czechosłowacji południową Słowację. 14
marca 1939 roku,
po rozpadzie Czecho-Słowacji,
Węgrzy zajęli Karpato-Ukrainę,
w wyniku drugiego
arbitrażu wiedeńskiego w sierpniu 1940 uzyskali od Rumunii
północny Siedmiogród. Po ataku na Jugosławię Niemcy przekazali
Węgrom serbską Wojwodinę
(Baczkę),
słoweńskie Prekmurje
oraz chorwackie Baranję
i Medimurje.
W sumie bezpośrednio przed II
wojną światową i w czasie jej trwania wróciły do kraju
ziemie zamieszkane przez 2 mln Węgrów, a terytorium powiększyło
się do 172 tys. km². Zmiany terytorialne powiększające terytorium
Węgier zostały anulowane w 1947
przez postanowienia pokoju
paryskiego.
Jeśli chodzi o ugrupowania narodowe i konserwatywne w okresie
przed i powojennym, to generalnie można je podzielić na: Horthyego
i jego rząd oraz Strzałokrzyżowców, którzy doszli do władzy w
1944 roku.
Podczas rządów Horthyego Węgry stały się pierwszą po wojnie
prawicową dyktaturą w Europie. Rząd Horthyego, niesiony na fali
silnych żądań narodowych, zamierzał dokonać rewizji traktatu
z Trianon z 1920, chciano m.in. zwrotu części Czechosłowacji,
Rumunii i Jugosławii,
gdzie zamieszkiwało łącznie ponad trzy miliony Węgrów. To
właśnie na tym, oraz na strachu przed powrotem komunizmu ( przez
pewien czas 1918 roku istniała Węgierska Republika Rad, która ze
wsparciem aliantów została stłumiona w zarodku przez wojsko
węgierskie dowodzone przez Admirała). Zarówno Horthy jak i premier
– Bethlen, byli skrajnymi konserwatystami: " Demokracja nie
może oznaczać ślepiej władz nieokrzesanych mas. Prawdziwa
demokracja zapewnia przewodnictwo klasom wyższym. W państwie
obowiązywał biały terror, czyli po prostu represje wobec wrogów
reżimu, będące wyrazem władzy autorytarnej. Horthy utrzymywał
porządek zarówno nad skrajnie lewicowymi i prawicowymi
ugrupowaniami, jak i organizacjami mafijnymi. Biorąc pod uwagę
wszystich dyktatorów z okresu międzywojennego, był on najbardziej
konserwatywny i prawicowy.
Podczas Wielkiego Kryzysu powstawały skrajne
narodowo-socjalistyczne partie takie jak założona przez
dziennikarza Zoltana Boszormeny Narodowo-Socjalistyczna Węgierska
Partia Robotnicza. Węgry stopniowo zaczęły obejmować kurs
proniemiecki. Wśród wielukrótko istniejącch partii faszyzujących
istotne były te zakładane przez Feranca Szalasiego, przyszłego
wodza Węgier m.in. Partia Narodowej Woli czy Węgierska Partia
Narodowo-Socjalistyczna. Były delegalizowane, jednak na miejsce
starej konswekwetnie pojawiały się nowe. Głównymi założeniami
były: rewizjonizm terytorialny, radykalna reforma rolna czy
tworzenie narodowych miejsc pracy. Występowano w nich przeciwko
Żydom, bolszewizmowi, liberalizmowi i demokracji.
Podczas wojny odzyskiwanie dawnych terytoriów nastąpywało
raczej w powolnym tempie, co dawało możliwość skrajnej prawicy
oskarżenia reżimu o bierność. W 1940 doszło do fuzji kilku
partii, z których powstała Partia Strzałokrzyżowców pod wodzą
Szalasiego (wypuszczonego dzięki Niemcom z więzienia), licząca już
wówczas 300 tysięcy członków. Po wybuchu wojny między Niemcami a
Rosją Radziecką, Horthy z chłodną rezerwą i po pewnym czasie
przystąpił do tego konfliku. Na Węgrzech w związku z wojną
zaczęła pogarszać się sytuacja ekonomiczna. Kiedy sytuacja na
froncie zaczęła się pogarszać, Horthy powoli zastanawiał się
nad wycofaniem swoich wojsk i rozmowami z aliantami. Dowiedział się
o tym Hitler. Horthy nie chciał wywoływać z góry skazanej na
przegraną wojny, zgodził się więc na wkroczenie do Węgier
niemieckiej armii i mianowanie nowego premiera. Wprowadzono ustrój
totalitarny z kontrolą prasy, prześladowaniem wszelkich organizacji
niezależnych i niezwiązanych z Niemcami oraz zwiększono liczebność
armii. Przemysł został całkowicie przejęty przez państwo.
Najbogatsi Żydzi mieli prawo wykupienia sobie emigracji, reszta
miałą zostać przeznaczona do eksterminacji. Do Lipca 44 do obozów
Zagłady wywieziono ponad 400 tys osób. Grupkę 200 tysięcy
budapesztańskich Żydów uratował swoim wstawiennictwem Horthy.
Sytuacja Niemiec pogarszała się z dnia na dzień. Hitlerowcy
rozpoczęli przygotowania do oddania władzy w ręce Szlasiego.
Tymczasem Horthy potajemnie pertraktował ze Stalinem zawieszenie
broni. Traktat doszedłby do skutku, jednak Horthy nie zgodził się
na żądanie bolszewików, aby węgierska armia uderzyła na Niemców.
Kiedy 15 paździenika Horthy ogłosił wystąpienie kraju z wojny,
Niemcy rozpoczęli akcję "Panzerfaust". Aresztowano syna
Horthego oraz przejęto najważniejsze punkty Budapesztu. Admirał
schornił się w twierdzy, gdzie następnego dnia złożył władzę
na ręce Szalasiego w zamian za azyl w Rzeszy i obietnicę Niemców,
że nie dopuszczą do wojny domowej. Rządy terroru trwały nadal,
jednak prześladowania Żydów w porównaniu do okresu poprzedniego
znacznie się zmniejszyły.
Obecnie czołowe środowiska nacjonalistyczne oficjalnie odcinają
się od dziedzictwa ugrupowania Strzałokrzyżowców, chociaż wśród
co radykalniejszych grup jest ono nadal popularne. Partie powstałe
po 1989 raczej nie odnosiły sukcesów, pozostając na marginesie
sceny politycznej. Istotnym wydarzeniem były zamieszki w 2002 roku,
spowodowane opinią o sfałszowaniu wyborów parlamentarnych
(ówczesne ugrupowanie narodowe uzyskało 2,2% poparcia). Epicentrum
tych wydarzeń miało miejsce na moście Elżbiety w centrum miasta,
zablokowanym przez demonstrantów. Było to dobitne zaznaczenie
obecności młodego, nacjonalistycznego pokolenia Węgrów. Od tego
czasu nastąpił rozkwit narodowej sceny rockowej (Nemzeti Rock),
miał miejsce także pierwszy festiwal Magyar Sziget. Powstała
partia Jobbik – Ruch na Rzecz lepszych Węgier. Na jej czele
stanął młody absolwent historii, wywodzący się z chłopskiej
rodziny Gabor Vona. W 2009 roku Jobbik uzyskał 15 % poparcia w
wyborach do Parlamentu Europejskiego (znaną europosłanką jest
Krisztina Morvai), a w 2010 r. 17% w wyborach do Parlamentu.
Program Jobbiku opiera się na tradycyjnym nacjonaliźmie
węgierskim, połączonym z radykalizmem społecznym. Postulowany
jest sprzeciw zarówno wobec liberalizmu jak i komunizmu, rozumiany
jako obrona węgierskiej własności oraz podporządkowanie ekonomii
celom narodowym. Sprzeciwiają się istnieniu Unii Europejskiej w
obecnej formie, postulując raczej luźny związek państw
narodowych. Partia jest prochrześcijańska, Gabor Vona w jednym z
wywiadów stwierdził:, że "bycia Węgrem i bycia
chrześcijaninem nie da się rozdzielić".
W 2007 roku powstała Gwardia Węgierska (Magyar Garda) z
inicjatywy środowisk związanych z Jobbikiem. Jej celem byla obrona
cywilna i praca nad mlodzieza. Gwardia oskarżana o przemoc wobec
Cyganów wkrótce została zdelegalizowana, jednak podobnie jak to
miało miejsce przed wojną powstają zawsze kolejne, podobne
organizacje.
Kolejną organizacją są Betiarskie Szeregi (Betyarsereg) –
ludowe bojówki odwołujące się do funkcjonujących od wieków na
Nizinie Panońskiej oddziałów obrony pasterskiej. Powstały one
jako odpowiedź na ataki cygańskie wobec ludności węgierskiej.
Twórcą jest Laszlo Toroczkai
Inną, istotną organizacją założoną przez Toroczkaia jest
Ruch Młodych 64 Komitaty (HVIM). Celem tej organizacji jest obrona
praw Węgrów w krajach ościennych. Często dochodzi do walki
pomiędzy aktywistami HVIMu a rumuńską Noua Draepta i ugrupowaniami
serbskimi.
Nacjonalizm węgierski jest obecny także w wielu związkach
studenckich, zawodowych oraz w kulturze, także tej popularnej.
Istnieje duże wsparcie ze strony mediów, między innymi tygodnik
Barikad czy radio Szent Korona.
Popularność istotnie ma swoje źródłą w odwoływaniu się do
Wielkiej Przeszłości : coroczne manifestacje antytriannowskie, kult
Swietego Stefana i sredniowiecznych Wegier, wielotysieczne
manifestacje w rocznice rewolucji 1848 czy używanie tradycyjnych
strojów ludowych przez przywódców.
Jobbik i całe środowisko jest zdecydowanie ruchem oddolnym,
złożonym przede wszystkim z pełnych poświęcenia ludzi młodych.
Praca organiczna rozpoczęła się już w latach 90-tych i po pewnym
czasie przyniosła owoce. Jobbik aktywnie współpracuje z
europejskimi ugrupowaniami nacjonalistycznymi
Mateusz J
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz